پدر و مادری کردن یا همان تربیت فرزند مهمترین و چالش برانگیزترین مسئولیتی که هر فرد ممکن است با آن روبرو شود. رفع نیازهای جسمی، مراقبت و دور نگهداشتن فرزند از خطرهای دنیای بیرون تا حد زیادی در ذات همه ما انسانهاست، اما رفع نیازهای روانی، برقراری رابطه سازنده و توانمندسازی روانی کودک مهارتی اکتسابی و آموختنی است. هر چقدر بیشتر بتوانیم در این حیطه مهارت آموزی کنیم مسیر تربیت فرزند برایمان هموارتر خواهد شد. در فرآیند تربیت نقش هر دو والد مهم و اثرگذار است. در نتیجه دانستن مهارت های تربیتی برای هر دو والد ضروری است تا با تشریک مساعی و هماهنگی بهتر به پرورش فرزندشان بپردازند.
فرزندپروری چیست؟
فرزندپروری یا همان پدر و مادری کردن، به مجموعه تمام فعالیتها، مهارت و ارزشهایی گفته میشود که در تربیت کودکمان بکار میبریم. فرزندپروری همان حمایت و رشد جسمی، هیجانی، شناختی و اجتماعی فرزندمان از نوزادی تا بزرگسالی است. مهارتها، روتینها و ارزشهای فرزندپروری از نسلی به نسل بعد منتقل میشوند. والدین ما و شرایطی که در آن زیستهایم نقش مهمی در شکلگیری اصول و دانش فرزندپروری ما دارند، جالب است بدانیم که این دانش به ارث رسیده دارای نقصان و ناکارآمدیهایی نیز هست. والدین آگاه همواره بدنبال تصحیح و ارتقا دانش فرزندپروری خود هستند.
چند نوع سبک فرزندپروری وجود دارد؟
در روش تربیتی فرزند گوناگونی و تفاوت های فراوانی در بین والدین دیده میشود. بستر فرهنگی نقش مهمی در شکل گیری واحد خانواده و چگونگی تربیت فرزندان دارد. سبکهای فرزندپروری را میتوان به چهار سبک تقسیم کرد؛
- سبک مستبدانه
والدینی که در فرزندپروری سبک مستبدانه دارند، به ارتباط یک طرفه معتقدند. قوانین سفت و سختی وضع میکنند که کودک باید از آنها پیروی کند. جایی برای مذاکره و گفتگو در این سبک وجود ندارد. معمولاً برای این قوانین هیچ توضیحی داده نمیشود و کودک موظف است آنها را بدون هیچ اشتباهی انجام دهد. هر گونه عملی مغایر با این قوانین تنبیه بدنبال دارد. والدین مستبد کمتر به رشد کودکشان توجه میکنند و بیشتر از وی انتظار و توقع دارند.
کودکان این والدین، معمولاً بهترین رفتار را در جمع از خود نشان میدهند چرا که میدانند رفتارهای نادرست پیامدهای سختی برایشان بدنبال خواهد داشت. اما فرزندان والدین مستبد اغلب پرخاشگر هستند و به لحاظ اجتماعی ناپخته رفتار میکنند. آنها در تصمیم گیری دچار مشکل هستند و عزت نفس پایین آنها این ناتوانی در تصمیم گیری را تقویت میکند. قوانین و تنبیههای والدین مستبد اغلب فرزندانی سرکش به بار میآورد که از مراجع قدرت نافرمانی میکنند.
- سبک مقتدرانه
در این سبک از فرزندپروری بین والدین و کودکان روابط نزدیک و غنی برقرار است. والدین مقتدر راهنمای مشخصی برای انتظارات شان دارند و دلیل اعمالی که کودک موظف به انجامشان است را شرح می دهند. به جای تنبیه از روش های انظباطی به صورت حمایتی استفاده میکنند. این سبک سالمترین سبک فرزندپروری است و سبب ایجاد کودکان صبور، انعطاف پذیر و با عزت نفس میگردد. این کودکان مسئولیت پذیرند و قادرند به طور مستقل مشکلات خود حل و فصل کنند. پیشرفتهای تحصیلی و عملکرد بالا در مدرسه در این کودکان بیشتر مشاهده میشود.
- سبک سهل گیرانه
والدین سهلگیر رابطهای گرم و خوب با فرزندشان دارند. معمولاً داشتن انتظارات بسیار اندک و یا هیچ انتظاری در این والدین دیده می شود. آنها قوانین محدودی برای فرزندشان وضع میکنند. این والدین اجازه میدهند کودک خودش تجربه کند و متوجه شود. داشتن انتظارات کم سبب بیقانونی و هرج و مرج در زندگی کودک می گردد. آنها بیشتر از اینکه والد باشند دوست کودکشان هستند. عدم قوانین سبب میشود کودکان دچار مشکلات سلامتی و یا الگوهای نامناسب خوردن مانند هله هوله خوردن شوند. احتمال ابتلا به چاقی مرضی و سایر مشکلات در زندگی این کودکان بیشتر است. عدم وضع قوانین و آزادی زیاد کودک سبب مشکلاتی نظیر دیرخوابیدن، انجام ندادن تکالیف و دیدن زیاد تلویزیون نیز می شود. این کودکان عزت نفس و مهارت اجتماعی کمی دارند. آنها تکانشی، خودخواه و پرتوقع اند.
- سبک نادیده انگار
کودکان در این سبک فرزندپروری آزادی بسیاری دارند. والدین آنها نیازهای پایه ای فرزندشان را برآورده میکنند ولی به لحاظ عاطفی عموماً در دسترس نیستند. والدین نادیده انگار قوانین معینی وضع نمیکنند، مقدار ارتباط آنها با فرزندشان بسیار محدود است و آنها انتظارات کمی از فرزندشان دارند. کودکان والدین نادیده انگار معمولاً دارای تاب آوری هستند یا حتی خودکارآمدی بیشتری نسبت به سایر کودکان دارند. اما این مهارت ها از روی ناچاری در آنها ایجاد شده است. آنها در کنترل هیجانات خود دچار مشکل هستند، مهارت های مقابلهای ضعیفی دارند و در برقراری روابط اجتماعی غنی و پایدار ناتوانند.
آموزش والدین در جلسات مادر و کودک کلینیک مکث چگونه است؟
آموزش والدین در واقع آموزش مهارتهای تعامل با کودک، برقراری رابطه امن و صمیمی و چگونگی رفع نیازهای روانشناختی کودک به والدین است. والدین با این دانش می توانند فرزندشان را به سمت رشد و پیشرفت بهتر هدایت کنند.
نظریه دلبستگی معتقد است که داشتن یک رابطه امن، صمیمی و حمایتگر با والد (مراقب اولیه) برای سلامت و رشد جسمی و روانی کودک حیاتی است. به عنوان یک والد میخواهیم تا بهترینها را برای کودک خود انجام دهیم؛ به تمام نیازهای کودکمان پاسخ دهیم، مراقب تغذیه و سلامت کودکمان باشیم، بهترین پزشک اطفال را پیدا کنیم و کتاب بخوانیم و در کلاس ها و دوره های مفیدی برای پرورش کودکمان شرکت کنیم تا در نهایت اشتباهات والدین خود را تکرار نکنیم. اما این تصور می کنیم که باید والدین کاملی باشیم و اشتباهی نکنیم سخت و غیر ممکن است. آنچه فرزندمان احتیاج دارد نه والدین کامل بلکه والدین کافی است. یک والد کافی، والدی است که به اندازه کافی نیازهای کودکش را برآورده می کند. یک مادر/ پدر کافی به اکثر نیازهای نوزاد خود پاسخ می دهد و با بزرگتر شدن کودکش، پاسخ والد به تدریج و بر اساس توانایی های کودک کاهش می یابد. تجربه ناکامی و شکست برای کودک ضروری است و به او کمک می کند تا با واقعیت زندگی بیشتر آشنا شود و در برابر سختی ها سازگاری بهتری را نشان دهد. اما چگونه میتوانیم یه والد کافی باشیم. ویژگی های یک والد کافی چیست.
کلینیک مکث آموزش والدین را در قالب جلسات مادر و کودک ارائه می دهد چرا که مادر اولین فردی است که کودک با او در ارتباط است ( البته در اینجا منظور از مادر همان مراقب اولیه کودک است، فردی که وظیفه نگهداری، مراقبت و رشد کودک را برعهده دارد این فرد میتواند حتی مادر بیولوژیکی کودک نباشد).
در جلسات مادر و کودک تأکید بر شرکت هر دو والد کودک است. اما از آنجایی که عمدتاً تنها مادران به این جلسات میآیند، رسالت انتقال دانش این جلسات به والد دیگر(پدر) بر دوش مادر خواهد بود، همچنین حضور و همکاری پدر در برخی جلسات ضروری است. موارد زیر از اهداف اصلی جلسات مادر و کودک کلینیک مکث هستند؛
- تشخیص مشکلات در رابطه والد و کودک
- مداخله و رفع مشکلات در ارتباط والد و کودک
- آموزش روانی کودک و مادر/ پدر
- مهارتآموزی به والدین (آموزش والدین)
- ترمیم و بهبود رابطه کودک و مادر/ پدر
همچنین برخی سوالاتی که در این جلسات به آنها پاسخ داده می شود عبارتند از؛
- چگونه با کودکم ارتباطی امن و حمایت گر برقراری کنم؟
- نیازهای کودک من کدام است؟
- چگونه میتوانم نیازهای او را در بستر شرایط برآورده کنم؟
- در هنگام بروز مشکل در رابطه با کودکم چگونه برخورد کنم؟
- چگونه رفتارهای سازنده و مثبت کودکم را افزایش دهم و رفتارهای مخرب او را کم کنم؟
- تربیت جنسی در کودکم را باید از چه زمانی و چگونه شروع کنم؟
- مهارت های مهمی که باید به فرزندم بیاموزم کدامند؟