روان درمانی تروما چیست؟
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) زمانی ایجاد می شود که رویدادهای آسیب زا در مغز به عنوان وقایع در حال جریان ثبت شوند. در حالی که یک رویداد آسیب زا به پایان رسیده است، فرد به جای اینکه به سادگی خاطرات را به یاد بیاورد، با مواجه شدن با محرک ها همچنان آن را “زنده می کند”. روان درمانی تروما به ذهن و بدن فرد کمک می کند تا متوجه شوند که تروما تمام شده و بخشی از خاطرات گذشته آنهاست، نه آنچه که در حال حاضر در حال وقوع است.
یکی از ناتوان کننده ترین تأثیرات تجربه تروما ایجاد باورهای منفی و غلط در مورد خود است. این باورها از طریق وحشت، درد یا شرم بروز می کنند و موجب می شوند که فدر نسبت به خود بیش از حد انتقادی باشد. روان درمانی تروما دیدگاهی عینی تر، دلسوزانه تر و آگاهانه تر برای فرد ایاد میکندو به فرد اجازه می دهد تا باورهای ناسازگار خود را اصلاح کند.
برای اینکه اختلال PTSD در فرد تشخیص داده شود، علائم او باید بیش از چهار هفته پس از یک رویداد آسیب زا ادامه داشته باشد و باعث ناراحتی قابل توجهی در وی شود.
روان درمانی تروما می تواند به مقابله با چالش های ناشی از تجربیات آسیب زای مختلف مانند: تروما دوران کودکی، ترومای جنسی، خشونت خانگی، نژادپرستی، بلایای طبیعی و تروریسم کمک کند.
آیا روان درمانی برای تروما موثر است؟
چندین روش روان درمانی برای درمان تروما مؤثر شناخته شده اند و می توانند به طور قابل توجهی علائم ناتوان کننده ناشی از یک رویداد آسیب زا یا تروماهای پیچیده (یعنی تروماهای طولانی مدت) را کاهش دهند یا از بین ببرند. اینکه این روش های درمانی چگونه مکانیسم های مغز را بازنشانی می کنند، هنوز در حال بررسی است.
بر اساس مطالعات MRI مغز، به نظر می رسد که تروما بر بخش هایی از مغز تأثیر می گذارد که مسئول ذخیره سازی خاطرات، کدگذاری بازه های زمانی (شروع، میانه و پایان یک رویداد) و ایجاد ارتباط بین کلمات و رویدادها هستند.
روان درمانی تروما به افراد اجازه می دهد تا با احساس امنیت در زمان حال، مجددا آنچه که تجربه کرده اند را به یاد بیاورند. به نظر می رسد این «آگاهی دوگانه» فرصتی را برای ذهن و بدن فراهم می کند تا بفهمند که تروما تمام شده و در گذشته است. سپس درمانگر به مراجع در بازنویسی هرگونه باور منفی باقیمانده در مورد خود کمک خواهد کرد.
۹ روش رایج درمان تروما
تروما به از دست دادن کنترل فرد در برابر رویدادهای دردناکی که بدون رضایت او رخ داده است، اشاره دارد. برای اثرگذاریِ درمان تروما، احساس امنیت و اعتماد به درمانگر ضروری است به همین دلیل درمانگر باید قبل از شروع کار، تمام مراحل را به طور کامل برای مراجع توضیح دهد.
برای انتخاب نوع مناسب درمان، به رویکرد درمانی و میزان راحتی خود با درمانگر توجه کنید. درمانگر شما در مسیر بهبودی، حامی و راهنمای شماست؛ بنابراین فردی را انتخاب کنید که بتوانید به او اعتماد کنید.
در ادامه، با ۹ نوع از روشهای درمانی تروما آشنا میشویم:
۱. حساسیتزدایی و بازپردازش با حرکات چشم (EMDR)
هدف EMDR در درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، کاهش حساسیت فرد نسبت به خاطرهی آسیبزا است. در این روش، مراجع در محیط درمانی، تجربه خود را به یاد میآورد و آن را دوباره مرور میکند. در حین یادآوری رویداد، درمانگر با استفاده از تحریک دوطرفه مغز (از طریق نور، صدا و/یا ضربه زدن) به پردازش مجدد خاطره کمک میکند.
۲. مدل منابع جامع (CRM)
درمان با مدل منابع جامع (CRM) با یک پروتکل تصویرسازی هدایتشده و تمرینات تنفسی آغاز میشود. هدف این بخش، کمک به مراجع برای اتصال به «مکان مقدس» اوست. این مکان میتواند نمادی از یک موجود معنوی، روح، حیوان یا نیروی طبیعی باشد که در طول فرآیند از او حمایت میکند. پس از ایجاد این ارتباطات، کار بر روی تروما آغاز میشود.
واکنشهای جسمی و عاطفی یا خاطراتی که به وجود میآیند با کنجکاوی مورد بررسی قرار میگیرند. لایههای منابع حمایتی به فرد کمک میکنند تا به سمت ریشهی تروما قدم بگذارد، آن را به طور کامل تجربه کند، پردازش کند و رها سازد و در عین حال، حقایق جدیدی را درک کند.
۳. درمان سیستمیِ خانوادهی درونی (IFS)
درمان سیستمیِ خانوادهی درونی (IFS) بر این باور است که هر یک از ما دارای یک «خود» هستیم که جوهرهی واقعی ماست. همچنین درون ما «بخشهایی» وجود دارند که به سه دسته تقسیم میشوند: تبعیدیها، مدیران و آتشنشانها. هریک از این بخشها درد ناشی از تروما را حمل میکنند، برای محافظت در برابر درد به دفاع میپردازند و زمانی که تبعیدیها از سد دفاعی مدیران عبور میکنند، به اقدامات افراطی برای جلوگیری از درد متوسل میشوند.
هدف IFS کمک به فرد برای اتصال با «خود» است و به او این امکان را میدهد تا دربارهی مدیران و آتشنشانهایی که به دنبال محافظت از او هستند و همچنین درد تبعیدیها بیشتر بداند. درد تبعیدیها از طریق تلاشهای هدایتشدهی «خود» رها میشود و در نتیجه، تعامل سالم بین بخشهای مختلف درونی فرد از سر گرفته میشود که منجر به کاهش قابل توجه علائم PTSD میگردد.
۴. درمان شناختی-رفتاری (CBT)
درمان شناختی-رفتاری (CBT) در ابتدا برای درمان افسردگی توسعه یافت، اما برای مقابله با اختلالات اضطراب، مشکلات روابط، عزت نفس پایین و تروما نیز قابل استفاده است. CBT بر این فرض استوار است که افکار و رفتارهای ما در هم تنیده شدهاند؛ به این معنا که تغییرات در الگوهای فکری میتواند زمینهساز بهبود رفتاری شود.
CBT بر رفتارها و باورهای ناسازگار که منجر به پریشانی و اختلال در عملکرد میشوند، تمرکز میکند. بازماندگان تروما اغلب باورهای بسیار منفی در مورد خود، دیگران و جهان پیدا میکنند. در CBT، درمانگر با مراجعان کار میکند تا به آنها در شناسایی، ارزیابی و اصلاح ادراکات و اقدامات منفی که منجر به پریشانی غیرضروری میشود، کمک کند.
۵. درمان پردازش شناختی (CPT)
درمان پردازش شناختی (CPT) نوعی از CBT است که به طور خاص برای درمان تروما طراحی شده است. CPT یک رویکرد ساختاریافته است که معمولا طی ۱۲ جلسه انجام میشود و شامل هر دو بخش آموزش روانشناختی و توسعهی مهارتهای مقابلهای است. درمانگر چگونگی تأثیر تروما بر ذهن و بدن، هم در حین و هم بعد از رویداد را بررسی میکند. سپس با استفاده از بازسازی شناختی به فرد کمک میکند تا افکار انعطافناپذیر و ناسازگار مرتبط با تروما را شناسایی و ارزیابی کند، به چالش بکشد و تغییر دهد.
۶. درمان مواجههسازی طولانیمدت (EMDR)
درمان مواجههسازی طولانیمدت (EMDR) نوعی درمان مواجههسازی است که برای مقابله با رفتارهای اجتنابی مرتبط با اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) به کار میرود. بازماندگان تروما معمولا برای محافظت خود از ترس و درد غیرقابل تحمل، از یادآوریهای مربوط به رویداد آسیبزا اجتناب میکنند اما متاسفانه، این کار تنها باعث تقویت بیشتر ترس میشود.
در طول درمان، درمانگر از طریق تکنیکهای حساسیتزدایی تدریجی با مواجهه طولانیمدت فرد با نشانههای استرسزای مرتبط با تروما، به کاهش علائم کمک میکند. به طور خاص، درمانگر به مراجعهکننده تکنیکهای آرامشبخشی و تمرکز حواس را آموزش میدهد تا در مواجهه با یادآوریهای آزاردهنده (از طریق تصور و/یا موقعیتهای واقعی) از آنها استفاده کند. بدین ترتیب، فرد یاد میگیرد که این خاطرات خطری برای او محسوب نمیشوند و نیازی به اجتناب از آنها نیست.
۷. درمان شناختی-رفتاری ویژه تروما (TF-CBT)
درمان شناختی-رفتاری ویژه تروما (TF-CBT) نوع دیگری از درمان شناختی-رفتاری است که به طور خاص برای مقابله با تروما در کودکان و نوجوانان طراحی شده است. با این حال، این رویکرد از آن زمان برای بزرگسالان و خانوادهها نیز توسعه یافته است. تمرکز اصلی درمان TF-CBT معمولا بر ارائه آموزش روانشناختی در مورد تروما و تثبیت علائم از طریق تکنیکهای آرامشبخش و مهارتهای مقابلهای است. بیان و پردازش شناختی داستان تروما به مراجعهکننده اجازه میدهد تا این داستان را به جای تجربهی مداوم آن در زمان حال، به عنوان بخشی از تاریخچهی خود بیان کند و در نهایت شاهد کاهش علائم فیزیکی مرتبط با تروما باشد.
۸. درمان تلفیقی کوتاهمدت (BET)
در طول درمان، فرد در مورد تروما و چگونگی انجام تمرینهای آرامشبخش در حین جلسه، در حالی که در مورد تروما صحبت میکند، آموزش میبیند. ممکن است از او خواسته شود تا وسایلی را که او را به یاد رویداد میاندازند، با خود به جلسات بیاورد تا به یادآوری بهتر آن در صورت نیاز کمک کند. جلسات پایانی بر چگونگی تأثیر رویداد آسیبزا بر مراجعهکننده و آموختههای او از آن تمرکز دارند.
۹. درمان با روایت تجربی (NET)
درمان با روایت تجربی (NET) یک رویکرد کوتاه مدت است که به طور خاص برای بازماندگان تروماهای پیچیده به کار می رود و می تواند به صورت فردی یا گروهی ارائه شود. این روش بر کمک به مراجع در ایجاد روایتی از چگونگی تأثیرگذاری تروما بر زندگی گذشته و حال او به عنوان راهی برای بازپس گرفتن هویت و داستان او تمرکز دارد.
یک درمانگر دلسوز از فرد در نوشتن یک داستان توالی دار از زندگی او که شامل رویدادهای آسیب زا و مثبت زندگی می شود، کمک می کند. با بیان داستان تروما، از فرد خواسته می شود تا به افکار، احساسات و حس های فیزیکی خود در لحظه حال توجه کند. هنگامی که داستان او به پایان رسید، درمانگر یک شرح حال از آنچه که او تجربه کرده است، در اختارش قرار میدهد.
رویکردهای تکمیلی برای درمان تروما
بسته به نیازهای فردی، برخی از درمانگران تروما ممکن است رویکردهای درمانی دیگری را نیز در کار خود بگنجانند. این روشها معمولاً بر ایجاد امنیت و حمایت با ارائهی راههای مختلف برای دسترسی و بیان خاطرات تروماتیک تمرکز دارند. در ادامه، به برخی از رویکردهای تکمیلی برای درمان تروما اشاره میکنیم:
بازی درمانی
بازی درمانی رویکردی است که اغلب برای کودکان و نوجوانان استفاده میشود، اما ممکن است در شرایط خاص برای بزرگسالان نیز ارائه شود. این روش میتواند به فرد کمک کند تا از طریق استفاده از اسباببازی، لوازم هنری، عروسک یا سایر فعالیتهای مثبت، تروما را به روشی غیرترسناک پردازش کند.
بازی فرصتی را برای درمانگر فراهم میکند تا دنیای درونی مراجع را بهتر درک کند و در عین حال، به مراجع نیز فرصتهایی برای بیان افکار، احساسات و مشکلاتش میدهد. فرد میتواند در یک محیط امن، رفتارهای سالم و مهارتهای مقابله را تمرین کند.
درمان تلفیقی
درمانگرانی که از رویکرد درمان تلفیقی استفاده میکنند، در دو یا چند روش درمانی آموزش دیدهاند و برنامههای درمانی خود را بر اساس نیازهای منحصر به فرد مراجعان تنظیم میکنند. بسیاری از درمانگران از این تکنیک استفاده میکنند، زیرا معتقدند که هیچ رویکرد واحدی برای همه مراجعان مناسب نیست.
روان درمانی رفتاری دیالکتیکی (DBT)
روان درمانی رفتاری دیالکتیکی (DBT) به افراد مهارتهایی مانند ذهنآگاهی، آرامسازی خود، حل مسئله، تعیین مرز و برقراری ارتباط مؤثر را آموزش میدهد تا به آنها در مدیریت بهتر پریشانی و تنظیم هیجانات کمک کند. این رویکرد هنگام پرداختن به علائم مرتبط با تروما در درمان، میتواند برای دستیابی به ایمنی و ثبات مفید باشد.
سوماتیک تراپی (درمان جسم محور)
درمان جسم محور بر ارتباط ذهن و بدن تمرکز میکند، بهویژه بر اینکه چگونه احساسات فیزیکی فرد نشان میدهند که خاطرات آسیبزا در کدام قسمت بدن او ذخیره شدهاند. از طریق توجه هدفمند، حرکت و تمرینات ذهن و بدن (مانند تنفس، مدیتیشن، تصویرسازی هدایتشده)، فرد یاد میگیرد که تروما را تشخیص داده و رها کند.
پلیواگال تراپی
پلیواگال تراپی به فرد در مورد سیستم عصبی آموزش میدهد و همزمان به او کمک میکند تا واکنشهای خود را نسبت به ترومای اولیه و در موقعیتهای فعلی، هنگام مواجهه با محرکها، تشخیص دهد. درمانگر به فرد آموزش میدهد که در هنگام اضطراب از چه استراتژیهایی استفاده کند تا به او کمک کند با بخش زمینگیر و متمرکز سیستم عصبی خود ارتباط برقرار کند.
گروه درمانی
صحبت کردن با سایر بازماندگان تروما میتواند احساس انزوا را در فرد کاهش داده و حمایت را برای او فراهم کند. با این حال، مهم است که توجه داشته باشید که گروه درمانی و گروههای حمایتی دو شکل متفاوت از درمان هستند.
گروه درمانی مرتبط با تروما توسط یک متخصص سلامت روان دارای مجوز میتواند به بهبود فرد کمک کند. درمانگران در طی جلسات به آموزشهایی در مورد تروما، مدیریت پریشانی و ایجاد حس حمایت متقابل بین اعضای گروه می پردازد. گروههای حمایتی مرتبط با تروما اغلب برای افرادی که نوع مشابهی از تروما را تجربه کردهاند (مانند آزار جنسی، جنگ، امدادگران) در نظر گرفته میشوند. این جلسات غیررسمی هستند و به شرکتکنندگان اجازه میدهند در مورد تروماهای خود صحبت کنند و در عین حال از همسالان حمایت و تأیید دریافت کنند.
کار با کودک درون
زمانی که تروما در دوران کودکی رخ میدهد، فرد بخشهای آسیب دیده خودِ کودکیاش را با خود به بزرگسالی حمل میکند. باورهای ناسالم و استراتژیهای بقا و دفاع ناسالم اغلب باعث ایجاد پریشانی مداوم، هم در درون فرد و هم در روابط او با دیگران میشود. کار با کودک درون بر شناسایی، درک دلسوزانه و برآورده کردن نیازهای خودِ کودکی فرد تمرکز دارد.
درمان با هنر و موسیقی
درمان با هنر و درمان با موسیقی از خلاقیت فرد برای دسترسی و بیان احساسات، افکار و نیازهای او استفاده میکنند. مشارکت در هنر و موسیقی میتواند به مراجعان در برقراری ارتباط با درمانگرشان آرامش دهد. این رویکردها به ویژه برای مراجعان یا کسانی که شناسایی و بیان احساسات برایشان دشوار است، میتواند مفید باشد.