آلبرت الیس روانشناس معروف امریکایی و مبدع رفتاردرمانی عقلانی عاطفی، شخصیت را این گونه تعریف میکند:” شخصیت شامل رفتارها، سبک تفکر، شیوه حرف زدن، ادراک محیط و تعاملهای بین فردی است که پیوسته در یک فرد مشاهده میشود”.
در واقع شخصیت به الگوهای نسبتاً ثابت ویژگی ها، صفات و رفتار فرد اشاره دارد. شخصیت همان چیزی است که ما را از افراد دیگر متمایز میکند. شخصیت روشی است که هر یک از ما برای فکر، احساس و رفتار کردن بکار میبریم.
شخصیت ما تحت تاثیر ژنهایی است که به ارث بردهایم، شرایط که در آن پرورش یافتهایم و اتفاقاتی که تجربه کردهایم شکل میگیرد و تغییر میکند.
در اختلالهای شخصیت الگوی تفکر، احساس و رفتار فرد با آنچه در جامعه از وی انتظار دارند متفاوت است به گونه ای که آشفتگی و مشکلات زیادی را در عملکرد فرد برای سال ها زیادی ایجاد میکند. این الگوهای نابهنجار معمولاً در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی شکل میگیرند. بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روان، اختلالهای شخصیت در 10 طبقه و سه گروه اصلی طبقه بندی میشوند:
گروه اول با رفتارهای عجیب و غریب و نامتعارف شناخته میشوند که شامل اختلالهای زیر هستند؛
- اختلال شخصیت پارانوئید
- اختلال شخصیت اسکیزوئید
- اختلال شخصیت اسکیزوتایپی
گروه دوم رفتارهای نمایشی، هیجانی و غیر قابل پیش بینی ویژگی مشترک همه آنهاست که شامل اختلالهای زیر هستند؛
- اختلال شخصیت ضداجتماعی
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال شخصیت نمایشی
- اختلال شخصیت خودشیفته
گروه سوم اضطراب ویژگی مشترک آنهاست که عبارتند از؛
- اختلال شخصیت اجتنابی
- اختلال شخصیت وابسته
- اختلال شخصیت وسواسی- جبری
اختلال شخصیت پارانوئید
مشخصه این اختلال، شکاکیت و بی اعتمادی است. افراد مبتلا به این اختلال بیش از حد و بدون دلیل کافی به دیگران ظن و گمان دارند. با کوچکترین اتفاق یا صحبتی ممکن است احساس کنند که به شخصیت آنها توهین شده و واکنشی خصمانه نشان دهند. آنها معمولاً متعصب، جزم اندیش، تحریک پذیری و خشمگین هستند. افرادی که به همسر خود سوءظن شدید دارند و یا اشخاص بدعنقی که اهل دعوا و مرافعه اند، جز این نوع اختلال شخصیت هستند.
این اختلال معمولاً در ابتدای بزرگسالی آغاز میشود و در مردان شایعتر از زنان است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید نمیتوانند مسئولیت اشتباهات خود را بهعهده بگیرند و اگر دیگران از آنها انتقاد کنند متخاصم میشوند.
اختلال شخصیت اسکیزوئید
انزوای اجتماعی ویژگی اصلی شخصیت اسکیزوئید است. آنها نسبت به روابط اجتماعی و جنسی و نیز ابراز احساسات بی علاقه هستند. فرد مبتلا به این اختلال به طور معمول ترجیح میدهد تنها باشد. از نظر دیگران این افراد منزوی، تکرو هستند و رفتارهای نامتعارفی دارند. این افراد بیشتر به سمت مشاغلی کشیده میشوند که در آنها تمام ساعات کاری خود را به تنهایی سپری کنند. آنها به ندرت ازدواج میکنند. انزوای خودخواسته و محدودیت هیجانی آنها، عملکرد اجتماعیشان را دچار مشکل میکند.
اختلال شخصیت اسکیزوتایپی
نشانه این اختلال شخصیت رفتارهای عجیب و غریب، تفکر خرافی و دور از واقعیت است. این افراد دارای اعتقادات عجیب، رفتارهای نامتعارف و یا اضطراب مفرط در میان جمع هستند. نداشتن دوست صمیمی و روابط اجتماعی بسیار محدود از مشخصه های این اختلال است. این افراد فکر واضحی ندارند و حرف زدنشان متمایز است. افرادی که ادعای غیب گویی یا قدرت های ماوراء طبیعی دارند احتمالاً دچار اختلال شخصیت اسکیزوتایپی هستند.
اختلال شخصیت ضداجتماعی
فرد دچار اختلال شخصیت ضداجتماعی، در تن دادن به هنجارهای اجتماعی ناتوان است، انجام اعمال خلاف قانون و بیتوجه به حقوق دیگران از مشخصه های این اختلال است. آنها هیچ وقت از کارهای خود پشیمان نمیشوند یعنی انگار که اصلاً وجدان ندارند. کلاهبرداری، همسرآزاری، لاابالیگریهای جنسی در این افراد زیاد دیده میشود.
اختلال شخصیت مرزی
این اختلال در مرز بین روان نژندی و روانپریشی قرار دارد. این افراد دچار ناپایدار و نوسان های خلقی، عاطفی، رفتاری هستند. بی ثباتی در روابط بین فردی، تکانشی بودن و مشکلات هویتی از ویژگیهای بارز این اختلال است. احساس پوچی مزمن، رفتارهای خودزنی و خودکشی در آنها به وفور دیده میشود. افراد دارای اختلال شخصیت مرزی برای اینکه احساس کامل بودن داشته باشند به دیگران اتکا میکنند. ترس شدید از ترک شدن دارند و ممکن است در تحمل تنهایی نیز دچار مشکل باشند. همچنین دربارهی هدفهای زندگی خود سردرگم هستند. البته این افراد با گذشت زمان و افزایش سن، حداقل از نظر شدت نشانهها، بهبود مییابند.
اختلال شخصیت نمایشی
همان طور که از نام اختلال معلوم است این افراد رفتارهای نمایشی دارند، رفتارهای پررنگ و لعاب، متظاهرانه و اغواگرانه در این افراد مشاهده میشود. تحریک پذیری، هیجانی بودن و تمایل شدید به مرکز توجه بودن از مشخصه های این اختلال است. آنها در افکار و احساسهای خود اغلب مبالغه میکنند. اگر کانون توجه واقع نشوند یا مورد تحسین قرار نگیرند، تندخو و ملامتگر شده و یا گاهی زیر گریه می زنند یا شروع به فحاشی و افترا میکنند. روابط آنها اغلب سطحی است. اختلال شخصیت نمایشی در زنان بیشتر از مردان بوده و معمولاً در اوایل بزرگسالی نمایان میشود.
اختلال شخصیت خودشیفته
خودبزرگ بینی در این اختلال به شکل بارزی وجود دارد. این افراد فکر میکنند آدمهای مهمی هستند و یا حتی نظیر ندارند. نیاز به مقبولیت از طرف دیگران و فقدان احساس همدلی در افراد خودشیفته مشاهده میشود. آنها فکر میکنند که موفق، قدرتمند، استاد، زیبا و محبوب هستند. این افراد در روابط خود استثمارگرند و به دیگران به عنوان ابزاری برای پیشرفت نگاه میکنند. جالب است بدانید که اعتماد به نفس این افراد شکننده است و مستعد افسردگی هستند.
اختلال شخصیت اجتنابی
افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی بدلیل حساسیت مفرطی که به طردشدن دارند، گوشه گیر و منزوی اند. این افراد در عین خجالتی بودن تمایل زیادی به معاشرت و رابطه با دیگران دارند. آنها نسبت به انتقاد بسیار حساسند. اجتناب و دست کم گرفتن خود سبب میشود که این افراد در شغل و زندگی پیشرفت چندانی نکنند. قدرت ریسک پایینی دارند و خود تحقیری در آنها شایع است.
اختلال شخصیت وابسته
در اختلال شخصیت وابسته، نیازهای فرد تحت شعاع نیازهای دیگران قرار میگیرد. این افراد مسئولیت های مهم خود را به گردن دیگران میاندازند. آنها به خود مطمئن نیستند و نمیتوانند تنها بمانند. این اختلال شخصیت در زنها بیشتر مشاهده میشود. در بچههای کوچک خانواده شایعتر از بچه های بزرگ است و در افرادی که در کودکی بیماری جسمی مزمن داشته اند بیشتر یافت میشود. نیاز مفرط آنها به مورد مراقبت واقع شدن سبب میشود تا سلطه پذیر و وابسته باشند. برای اینکه افراد آنها را ترک نکنند با آنها مخالفت و یا انتقادی از آنها نمیکنند. زمانی که تنها بمانند پریشان و درمانده میشوند و دائماً به اطمینان، توصیه یا حمایت دیگران نیاز دارند.
اختلال شخصیت وسواسی- جبری
مشخصه های اختلال شخصیت وسواسی- جبری شامل منظم و مرتب بودن، سرسختی و یکدندگی و دامنه هیجانی محدود است. کمال گرایی و انعطاف ناپذیری از نشانههای بارز و مهم این اختلال شخصیت است. این افراد به شکل افراطی خود را وقف کار و بهره وری میکنند، به طوریکه نمیتوانند وقتی برای تفریح و روابط دوستانه داشته باشند. بیش از حد با وجدان و اخلاقی هستند. احساس ارزشمندی در این افراد بر اساس تعداد موفقیتهایشان تعیین میگردد. توجه زیاد به جزئیات، منظم و مقرارتی بودن افراطی در این افراد دیده می شود.
تشخیص و درمان اختلالهای شخصیت به چه صورت انجام میگیرد؟
تشخیص اختلال شخصیت باید توسط یک روانشناس متخصص یا روانپزشک انجام گیرد. همچنین تشخیص اختلال شخصیت تنها در افراد 18 سال به بالا صورت میگیرد، چرا که شخصیت افراد زیر 18 سال هنوز به طور کامل شکل نگرفته و در حال تغییر و تکوین است.
انواع معینی از روان درمانی برای درمان اختلالهای شخصیت بکار می روند. افراد در طول درمان درباره اختلالشان بینش و دانش پیدا میکنند و میتوانند درباره افکار، احساس ها و رفتارهایشان با درمانگر صحبت کنند. روان درمانی به این افراد کمک میکند تا درک کنند که رفتار آنها چه اثری بر روی دیگران میگذارد. آنها میتوانند راه های مدیریت و مقابله با نشانهها را یاد بگیرند و عملکرد و روابط خود را بهبود ببخشند. نوع روان درمانی، بر اساس نوع اختلال شخصیت، شدت آن و شرایط فردی هر فرد انتخاب میشود. معمولاً روان درمانیهایی که مورد استفاده قرار میگیرند عبارتند از؛
- درمان روان تحلیلی/ روانپویشی
- درمان رفتاری دیالکتیکی
- درمان شناختی- رفتاری
- گروه درمانی
- آموزش روانی
داروی خاصی برای درمان اختلال شخصیت وجود ندارد. اما گاهی داروهای ضد افسردگی، ضد اضطراب و یا داروهای تثبیت کننده خلق برای درمان نشانهها تجویز میگردند.